معرفی کوتاه
Word یک واژه‌پردازه که نتیجه نهایی کار رو مستقیماً بهت نشون میده. یعنی هر چی که الان داری تایپش میکنی و داخل مانیتور میبینی؛ میشه خروجی کارِت و نیازی نیست فایلی رو کامپایل کنی و خروجی بگیری. در اصطلاح WYSIWYG (what you see is what you get) یعنی “هرچی میبینی همون رو بدست میاری”. این رویکرد؛ در زمان ویرایش پروژه‌های بزرگ خیلی پیچیده میشه.
LaTex یک سیستم حروفچینی هستش که بیشتر شبیه یه کامپایلر عمل میکنه تا واژه‌پرداز. در نگاه اول لاتکس خیلی پیچیده به نظر میرسه، اما برای مدیریت پروژه‌های بزرگ مثل: پایان‌نامه یا کتاب با تقسیم‌بندی سند به بخش‌هایی مثل: استایل، مراجع و متن؛ لاتکس مناسب‌تره.
تقریباً بیشتر افرادی که این متن رو میخونن یه آشنایی مختصری با Word دارن! اما اگه از یه نفر بخوای داخل Word به یه جای دیگه‌ای از متن ارجاع بده یا پاورقی اضافه کنه، اکثراً باید یه نگاه به اینترنت بندازن تا بفهمن چجوری باید این کارو انجام بدن. این در حالیه که بیشتر عملکردهای Word از طریق آیکون‌ها در دسترس‌اند. مثلاً برای کارهایی مثل قالب‌بندی، ایجاد فهرست یا انتخاب فونت باید بدونی ابزار یا آیکون مربوط به اون عملیات در کجا قرار داره.
در LaTex (تلفظ: لاتِک، لاتِخ، لی‌تِک یا لاتکس) یک سند متنی ایجاد میکنی که در انتها به یک سند قالب‌بندی شده (مثل کتاب) ترجمه میشه. قالب‌بندی از طریق دستوراتی که به صورت متن داخل سند وارد میکنی انجام میشه. برای نوشتن یک سند LaTex حتی نیازی نیست ماوس رو لمس کنی! در واقع میتونی تمام کارها رو با فشردن کلیدهای کیبورد انجام بدی!
مزایا و معایب Word و LaTeX
اگه دستورات رو بدونی (بلد باشی) ساخت یک سند LaTex سریعتر از نوشتن یک سند Word هستش.
برای دسترسی به یک فرمان یا دستور در LaTex هرگز تمرکزت رو از دست نمیدی. در مقابل برای تنها بعضی دستورها در Word میانبر وجود داره که باید اونا رو یاد بگیری (یعنی باز هم یه دانش حداقلی لازمت میشه). به طور مثال فرض کن Word و LaTex رو به طور حرفه‌ای بلدی و میخوای یه پروژه (مخصوصاً) طولانی رو استارت بزنی. مطمئناً دسترسی به فرمان های Word در طول نوشتن یه پروژه تمرکزت رو از محتوایی که داری مینویسی دور میکنه چون ممکنه در حین نوشتن محتوا مجبور بشی برای دسترسی به یه ابزار یا فرمان در منوها جستجو کنی در حالی که برای نوشتن همون متن در LaTex کافیه چشمات به صفحه و دستات روی کیبورد باشه!
تمام دستورات در LaTex بخشی از یک سند هستند که میتونی در هر سیستم و با هر ویرایشگری اونا رو ویرایش کنی در حالی که برای ویرایش اسناد Word باید نرم‌افزار Microsoft Word رو نصب داشته باشی.
یک مزیت Word بررسی خودکار دستور زبان هستش. البته پلتفرم آنلاین Overleaf برای LaTex غلط‌های املایی رو بررسی میکنه اما برای بررسی گرامر فعلاً سازوکاری ارائه نشده. (شاید تو نسخه‌های بعدی این مورد رو در نظر بگیرن)
Word بر پایه عملکرد گرافیکی یکپارچه‌ای برای نمادها ارائه شده در حالی که LaTeX بر روی یک موتور گرافیکی بُرداری نسبتاً پیچیده بنا شده.
ویرایش یک سند Word با استفاده از نسخه‌های مختلف نرم‌افزار Microsoft Word ممکنه منجر به مشکلات سازگاری بشه و در همه نسخه‌ها یکسان به نظر نمیرسه. مسائل مربوط به سازگاری به‌ویژه اگر در حال نگارش یک کتاب مشترک باشی یا با یک ویراستار کار کنی، یا زمانی که به شماره دقیق صفحات احتیاج داری، مشکل‌ساز میشه.
اینم در نظر داشته باش که کتاب‌ها عمری طولانی دارن، ممکنه بعد از مدت‌ها بخوای محتوای کتابت رو ویرایش کنی و یه نسخه جدید منتشر کنی. در‌این‌صورت آیا فایل Word کتابت تا 10 یا 20 سال دیگه کار میکنه؟ آیا میتونی یه قسمت یا بخشی از کتابت رو در کتاب یا مقاله جدید استفاده کنی؟
ویژگی پس‌پردازش در LaTex بهت اجازه میده هر تغییری رو با الگوریتم‌های پیچیده پیاده‌سازی کنی و یک تایپوگرافی حرفه‌ای رو در اختیارت میزاره.
در LaTex هر سند در پس‌زمینه و با تأخیر چند ثانیه‌ای (تا چند دقیقه‌ای) پردازش میشه از طرفی Word باید هر تغییری رو در زمان ویرایش پردازش کنه و همزمان نمایش بده، که مستلزم اینه نرم‌افزار در درجه اول برای سرعت بهینه‌سازی بشه.در حالی که LaTeX کل سند رو با هر تغییر کوچکی به‌روز میکنه.
ممکنه برای تغییر قسمتی از محتوا در Word مجبور بشی بعضی از قسمت‌های محتوا رو به صورت دستی به‌روز کنی (مثلاً فهرست مطالب). پس باید در زمان ویرایش محتوای سند Word کاملاً حواست به تغییرات ناخواسته باشه!
در LaTex برای تغییر استایل یک عنصر از سند کافیه یه خط کد رو تغییر بدی یا اضافه کنی در حالی که همین عملیات در یک سند Word ممکنه 10 کلیک طول بکشه و در نهایت هم باعث جابجایی یا ناسازگاری در بقیه محتوا بشه که احتیاج به بررسی کل محتوا داره!
اگه سند Word حاوی فایل‌های گرافیکی (مثل تصویر، جدول یا نمودار) باشه، یا تعداد صفحات سند زیاد باشه پردازش فایل میتونه بسیار کند بشه (چون در حین ویرایش، تمام تصاویر باید در جایی از حافظه ذخیره بشن که حافظۀ زیادی از سیستم رو اشغال میکنه) حتی ممکنه برنامه از کار بیفته (در اینجور مواقع بهتره هر چند دقیقه سندت رو ذخیره کنی و یا ازش پشتیبان داشته باشی)
هنگام ویرایش اسناد LaTeX، تصاویر موجود در ویرایشگر فقط با ارجاع متنی قابل دسترسی هستن و بعداً -یکی یکی- در یک فایل PDF یا کتاب الکترونیکی کامپایل میشن.
LaTeX به خاطر تایپوگرافی زیباش معروفه. به عنوان مثال، از کرنینگ (kerning) و لیگاتورها (ligature) پشتیبانی میکنه. البته این موضوع در محتوای انگلیسی کاربرد داره. برای درک بهتر این مورد به 2 مثال تصویری زیر دقت کنید!
Word چندین ابزار داخلی داره که از چندین زبان پشتیبانی میکنه (فرهنگ‌لغت، بررسی دستور زبان اولیه، کاراکترهای خاص و غیره)، اما برای مدیریت همزمان چندین زبان طراحی نشده. مثلاً اگر میخوای یک نسخه آلمانی و یک نسخه انگلیسی از کتاب خودت داشته باشی، بهترین توصیه من اینه که از دو سند جداگانه استفاده کنی و اونا رو پاراگراف به پاراگراف ترجمه و مقایسه کنی.
اما در LaTex یک سند میتونه شامل چندین زبان باشه. برای ایجاد یک پروژه چند زبانه، میتونی هر پاراگراف زبان دوم (یا سوم) را زیر زبان اصلی قرار بدی. این کار باعث میشه مدیریت ترجمه راحت‌تر بشه و حجم کار برای همگام‌سازی رو در زمان ویرایش کاهش میده. این ویژگی با یک فرمان سوئیچ ساده امکان‌پذیر شده.
در LaTeX، میتونی بدون نیاز به مدیریت دو سند جداگانه، عملکردی رو برای جابه‌جایی بین کتاب الکترونیکی و خروجی چاپ اضافه کنی. برای مثال، پروژه من(Philosophy for Heroes) چهار فایل خروجی تولید میکنه: کتاب الکترونیکی آلمانی، کتاب الکترونیکی انگلیسی،PDF آلمانی و PDF انگلیسی. حتی اگه هدفت از پروژه صرفاً نسخه چاپی کتابت باشه میتونی براحتی در کنارش یه نسخه الکترونیکی هم خروجی بگیری!
از اونجا که اسناد LaTeX کامپایل میشن، این امکان رو داری که سندت رو به عنوان مجموعه‌ای از چندین فایل بسازی. (سند Word فقط شامل یه فایل میشه که ممکنه برای یه پروژه بزرگ خیلی حجیم بشه)
همونطور که برای تصاویر توضیح دادم برای هر بخشی از سندت میتونی یه فایل جداگانه داشتی باشی (مثلاً فصل‌ها، بخش‌ها، مراجع یا هر قسمتی از سند) تقسیم‌بندی سند به این روش میتونه توی مدیریت پروژه کمکت کنه و به راحتی به بخش‌های مورد نظرت دسترسی داشته باشی. همینطور تنظیم و ویرایش این بخش ها آسون‌تر میشه.
مثلا اگه بخوای 2 بخش یا 2 فصل از کتابی رو در Word جابجا کنی ممکنه این کار دردسر زیادی رو برات ایجاد کنه. اما این کار در LaTex به سادگی تغییر یک لیبل یا شماره یا جابجایی 2 خط کد انجام میشه!
در LaTeX، میتونی هر بحث رو در یک فایل جداگانه قرار بدی و اونا را در فایل اصلی خودت قرار بدی. به طور مثال فرض کن متن من شامل 2 بحث باشه؛ سگ‌ها و گربه‌ها!!! که به ترتیب زیر در سندم اونا رو اضافه کردم:
\input{main/aboutdogs}
\input{main/aboutcats}
حالا اگه بخوام این دو بخش رو جابجا کنم کافیه 2 خط کد بالا رو به صورت زیر جابجا کنم!
\input{main/aboutcats}
\input{main/aboutdogs}
اگر سندت فرمول ریاضی داره، LaTeX یک کتابخانه علمی کامل از توابع رو برای ویرایش و نمایش مستقیم فرمول‌ها در سند فراهم میکنه. در حالی که میتونی فرمول‌های اولیه رو در Word ایجاد کنی، برای هر فرمول ریاضی پیچیده یا ایجاد و جاسازی یک تصویر باید از یک برنامۀ جداگانه استفاده کنی.
برای مدیریت منابع در Word به یک پلاگین یا برنامه شخص ثالث جداگانه (مانندCitavi) نیاز داری، در حالی که LaTeX پرکاربردترین استاندارد BibTeX رو به صورت رایگان و بدون نیاز به پلاگین پشتیبانی میکنه.
LaTeX منبع باز (open source) و رایگانه. حتی ویرایشگر آنلاین Overleaf رایگانه در حالی که برای استفاده از Word باید هزینه‌ای برای مجوز (license) بپردازی!
مقایسه Word و LaTeX بسته به پیچیدگی کار
همونطور که داخل نمودار مشخصه؛ در موضوعات علوم طبیعی و علوم اجتماعی با افزایش حجم فایل و پیچیدگی پروژه، سختی کار در Word زیاد میشه (یعنی برای گرفتن خروجی و اتمام پروژه با افزایش حجم و پیچیدگی، زحمت به سرانجام رسوندن پروژه به صورت تصاعدی زیاد میشه!)
اما در LaTex افزایش پیچیدگی و حجم پروژه تأثیر ناچیزی بر سختی کار داره.
نتیجه گیری (Word در مقابل LaTeX)
در نهایت به نیازت بستگی داره. اگر میخوای یک سند پیچیده مثل یک کتاب بنویسی، مزایای LaTeX بیشتر از Word هستش اما اگر حجم کارت پایینه و میخوای سریع چند صفحه رو بنویسی، Word برتری داره.
| ویرایشگر | "هرچی میبینی همون رو بدست میاری" | فایل منبع کامپایل شده |
| سازگاری | وابسته به ویرایشگر | مستقل از ویرایشگر |
| گرافیک | ویرایشگر داخلی ساده، مبتنی بر ماوس | ویرایشگر قدرتمند اما پیچیده، مبتنی بر متن |
| تایپوگرافی | بهینه شده برای سرعت | بهینه‌سازی برای کیفیت |
| فرمول‌ها | پشتیبانی اولیه با ابزارهای خارجی | پشتیبانی کامل |
